ضعف حافظه یا عدم توجه؟

زمان تقریبی مطالعه این مقاله: 9 دقیقه ، 1250 کلمه

حافظه چیست؟

قابلیت ذخیره سازی ، نگهداری و یادآوری اطلاعات مختلف در مغز انسان حافظه نامیده می شود، به صورت خاص مرکز مشخصی برای حافظه در مغز وجود ندارد ، اما بخش های مختلف مغز از جمله لوب پیشانی ، هیپوکامپ و آمیگدال نقش بارزتری در فرآیند مربوط به حافظه ایفا میکنند.

حافظه از منظر مدت زمان نگهداری اطلاعات به چهار نوع تقسیم میشود که در ادامه به تفصیل بیان خواهیم کرد.

حافظه حسی (sensory memory)

این حافظه اولین مرحله ی پردازش اطلاعات است ، زمانی که محرکات بیرونی توسط انواع حواس بینایی، بویایی ، چشایی ، شنوایی و بساوایی دریافت می شود ، اطلاعات دریافتی جهت پردازش در حافظه ی حسی قرار می گیرد. این نوع حافظه دارای کوتاهترین بازه ی زمانی نگهداری اطلاعات بوده و اطلاعات با توجه به اهمیت و پیچیدگی به مدت چند میلی ثانیه  تا چند ثانیه در آن نگهداری می شود. حافظه ی حسی بخشی از فرآیند ادراک است، گنجایش حافظه ی حسی بسیار زیاد است اما نامحدود نیست.

حافظه کوتاه مدت(short-term memory)

توجه و تمرکز بر روی اطلاعات آنها را از حافظه ی حسی به حافظه ی کوتاه مدت منتقل میکند. مدت زمان نگهداری اطلاعات در حافظه ی کوتاه مدت از چند ثانیه تا چند دقیقه است . تغییر موقت در پیوندها و اتصالات سلول های مغزی که نورون نامیده میشوند حافظه ی کوتاه مدت را پدید می آورند. در واقع حافظه ی کوتاه مدت مانند یک دفترچه یادداشت موقت است. ظرفیت حافظه ی کوتاه مدت که به فراخنای حافظه معروف است در افراد مختلف متفاوت است ، فراخنای حافظه معمولا برای ارقام و اعداد 7 ماده ، برای حروف 6 ماده و برای واژگان 5 ماده است. این ظرفیت برای ارقام به این معناست که هر فرد می تواند تا 7 رقم پیاپی را پس از شنیدن بطور صحیح بازگو کند. البته صاحب نظران در این حیطه فراخنای حافظه را در حدود 4 ماده تخمین می زنند اما نمونه های مختلفی از فراخنای حافظه با تعداد واحد های بالاتر در آزمایشات و تحقیقات یافت شده است. اطلاعات موجود و محتوای حافظه ی کوتاه مدت در صورت عدم مرور و تکرار در بازه های زمانی مشخص محو شده و از حافظه پاک می شود. این دفترچه یادداشت موقت معمولا فرار بوده و برای رفع نیاز های فوری و آنی کاربرد دارد.

حافظه فعال یا کاری(working memory)

حافظه ی فعال یا کاری به نسبت بقیه ی انواع حافظه جدید تر است ، در واقع دانشمندان حافظه ی فعال را جایگزینی مناسب برای حافظه ی کوتاه مدت در نظر گرفته اند چرا که حافظه ی کوتاه مدت تنها یک حافظه ی منفعل نبوده و دستکاری و پردازش اطلاعات در آن صورت می گیرد. از این رو ظرفیت حافظه ی کوتاه مدت جای خود را به ظرفیت پردازش داده است. حافظه ی کاری در واقع تلفیقی از حافظه ی کوتاه مدت و عنصر توجه و تمرکز برای انجام فعالیت های ذهنی خاص بوده و یک سیستم فعال و پویا برای ذخیره سازی  و پردازش موقت اطلاعات به منظور انجام تکالیف شناختی پیچیده مثل یادگیری ، استدلال ، ادراک و تفکر محسوب می شود. حافظه ی فعال را میتوان مانند یک میز کار در نظر گرفت که اطلاعات ضروری را در دسترس شما قرار میدهد. زمانی که شما اطلاعاتی را مرور ذهنی ، بازیابی و یا آوری میکنید در واقع آن اطلاعات از حافظه بلند مدت بر روی میز کار شما آماده می شود. حافظه ی فعال کاملا با اطلاعاتی که از حافظه ی کوتاه مدت به حافظه ی بلند مدت منتقل میشوند درگیر است و اگر این بخش به درستی کار نکند انتقال اطلاعات و ذخیره سازی آنها به درستی صورت نخواهد گرفت. به طور کلی هر فرآیندی که نیازمند استدلال است مثل خواندن ، نوشتن ، محسبات ذهنی و… حافظه ی فعال را درگیر میکند.

حافظه ی بلند مدت(long-term memory)

اطلاعات با تکرار و مرور از حافظه ی کوتاه مدت به حافظه ی بلند مدت منتقل می شود. ظرفیت حافظه ی بلند مدت بر خلاف مابقی انواع حافظه نامحدود است. مدت زمان نگهداری اطلاعات با توجه به میزان اهمیت ، کارایی ، پردازش و ارتباطات اطلاعات با یکدیگر از چند روز تا چند سال و حتی تا آخر عمر متغیر است.این حافظه زمانی شکل می گیرد که ارتباطات موقت بین نورون ها به صورت دائمی و پایدار ایجاد و تقویت شود .

حافظه ی بلند مدت خود به انواع مختلفی تقسیم می شود که در ادامه به اختصار در باره ی آنها توضیح میدهیم:

حافظه ی اظهاری یا آشکار

این حافظه نیاز به یادآوری به صورت آگاهانه و هشیارانه دارد. فرآیند یادگیری در حافظه ی آشکار به صورت خود آگاه بوده و برای بازیابی اطلاعات آن به محرکات مختصر و سرنخ هایی نیاز است. این حافظه نیز به دو دسته تقسیم می شود:

1-حافظه معنایی

این نوع حافظه دانش عمومی ما از محیط اطراف و جهان پیرامون را در بر میگیرد. شامل کلیه ی واژه ها ، مفاهیم ، ساختار ها و نماد های کلام بوده و به عنوان یک حافظه ی مرجع مورد استفاده قرار می گیرد. این نوع حافظه مستقل از زمان و مکان عمل کرده و اطلاعات در آن معمولا به صورت گزاره و طرحواره ذخیره میشوند. گزاره کوچک ترین واحد اطلاعات است که می توان آن را درست یا غلط نامید.

2-حافظه رویدادی

این حافظه رویداد ها و تجربه های زنجیره ای و سریالی ما را در بر میگیرد. این حافظه کاملا به زمان و مکان وابسته است. در واقع حافظه ی رویدادی همان حافظه ی شخصی هر فرد و گنجینه ی خاطرات اوست. احساسات و هیجانات مرتبط با یک مکان یا زمان مشخص را در خود جای داده و حاوی رویدادهای خاص در زندگی شخصی فرد است. مثلا تاریخ تولد یکی از دوستان شما ، تاریخ یک رویداد مهم ملی ،  غذایی که دیشب میل کرده اید  ، نام یک همکلاسی قدیمی و اطلاعاتی از این قبیل در این نوع حافظه ذخیره می گردد.

حافظه ی روندی یا ضمنی

این حافظه از یادآوری خود آگاه و هشیارانه مستقل بوده و به صورت ناخودآگاه عمل میکند.بیان و مهارت گفتاری در آن درگیر نبوده و شامل کلیه  مهارت های حرکتی ماست. راندن دچرخه ، نواختن یک ساز موسیقی و کلیه ی مهارت های حرکتی مشابه در این حافظه جای دارد. علاوه بر این واکنش های شرطی شده ی هیجانی نیز در این حافظه قرار میگیرد.اگر با یک فرد درگیر اختلال آلزایمر رو به رو شوید خواهید دید که تا قبل از ظهور مراحل خیلی پیشرفته ی این اختلال و وجود توانمندی فیزیکی افراد قادر به استفاده از این نوع حافظه بوده و فعالیت های دارای روند را به صورت ناخوداگاه انجام می دهند. از این رو به عنوان ماندگار ترین نوع حافظه شناخته میشود.

به صورت کلی هدف از شناخت انواع حافظه تعیین جایگاه و بیان اهمیت توجه و تمرکز در فرآیند یادگیری ، ذخیره سازی و بازیابی اطلاعات بوده و از این رو می توان نتیجه گرفت:

بی توجهی یا بی دقتی علت بسیاری از خطاهای حافظه است .

عدم توجه کافی مانع از ورود اطلاعات صحیح به حافظه ی حسی می شود. انجام فعالیت های مختلف به صورت همزمان بدون داشتن مهارت توجه تقسیم شده باعث ایجاد تداخل در اطلاعات دریافتی شده و از این رو اطلاعات به درستی وارد حافظه ی کوتاه مدت نمی شود. همچنین وجود عوامل حواسپرتی باعث کاهش قدرت توجه و عدم ثبت و رمزگردانی صحیح اطلاعات در حافظه ی بلند مدت خواهد شد. از این رو اطلاعاتی که به درستی در حافظه ذخیره نشده اند قابل بازیابی و بازگردانی نخواهند بود.